Introduction to Banking in Marathi : Banks, types of banks, facilities and what is online banking
Banking process भारतासाठी काही नवीन नाही. 250 वर्षाहून जास्त काळ ही प्रणाली देशाच्या आर्थिक परीसंस्थेचा भाग राहिली आहे. हे अशा Banking क्षेत्रांपैकी एक क्षेत्र आहे जे अनेक 250 वर्षांपासून विकसित होत आले आहे आणि काळानुसार अद्ययावत होत राहिले आहे. ( Introduction to Banking in Marathi )
Banking आता आपल्या जीवनशैलीचा आणि आपल्या आर्थिक उलाढालींचा अविभाज्य भाग आहे. याचे कारण आपण Bank वर जास्त विश्वास ठेवतो. बरेच लोक आहेत ज्यांना, Banks, types of banks, facilities, Banking कशा आहेत, विविध राष्ट्रीयकृत, खाजगी बँका इत्यादीसारख्या बँकिंग मुलभूत गोष्टींबद्दल माहिती नाही. ग्रामीण बातम्या या ब्लॉगच्या माध्यमातून भारतातील Banking अशा काही आवश्यक बाबींविषयी चर्चा केली आहे. या ब्लॉगमुळे लोकांच्या बँकिंगच्या ज्ञानात भर पडेल, ( Introduction to Banking in Marathi ) अशी आम्ही आशा करतो.
बँक म्हणजे काय? what is online banking
Bank ही एक अधिकृत आणि परवानाधारक वित्त्तीय संस्था असून, या माध्यमातून आपल्या ठेवी प्राप्त करण्यास, त्या ठेवण्यास, आवश्यकतेनुसार ग्राहकांना पैसे RS काढण्यास आणि कर्ज घेणे शक्य होते. भारतीय रीझर्व्ह Bank लॉकर्स, चलन विनिमय Bank संपत्ती व्यवस्थापन, इत्यादीसारख्या वित्तीय सेवा देखील देतात. भारतामध्ये देशातील बँकिंग प्रणाली भारतीय रीझर्व्ह Bank कडून (RBI) नियंत्रित केली जाते ,जी भारताची केंद्रीय आणि नियामक संस्था आहे.
भारतात विविध प्रकारच्या कोणत्या बँका आहेत? What are the different types of banks in India?
भारतात बँकांचे खालीलप्रमाणे वर्गीकरण केले आहे. A great introduction to banking in Marathi – 2025
व्यावसायिक बँका Commercial banks
भारतात व्यावसायिक बँकांचे नियमन Banking नियमन IPC कायदा 1949 द्वारे केले जाते. या Banking उद्दिष्ट नफा कमावणे हे आहे. कॉर्पोरेट, सरकार, सामान्य लोकांना मुलभूतपणे, त्या ठेवी स्वीकारतात आणि कर्ज देतात. व्यावसायिक बँकांमध्ये सार्वजनिक क्षेत्रातील बँका, खाजगी क्षेत्रातील बँका, परदेशी Bank आणि ग्रामीण क्षेत्रातील Banking यांचा समावेश असतो.
लघु वित्त बँका Small finance banks
Small finance banks प्रमाणेच लघु वित्त बँकांचे सूक्ष्म उद्योग, अल्पभूधारक शेतकरी आणि बरेच लघु उद्योग आणि असंघटीत क्षेत्रांना वित्त पुरवण्याचे उद्दिष्ट आहे. या Small finance banks नियमन कायदा 1949 च्या कलम 22 अंतर्गत परवानाकृत आहेत आणि RBI कायदा 1934 आणि FEMA च्या तरतुदीनुसार त्यांचे नियंत्रण होते. भारतीय अर्थव्यवस्थेमध्ये Small finance banks , लघु उद्योगांना पाठींबा देतात, म्हणूनच महत्वाचे योगदान देतात.
सहकारी बँका Cooperative Banks
सहकारी अधिनियम 1912 अंतर्गत नोंदणीकृत आणि निवडून दिलेल्या व्यवस्थापकीय समितीतर्फे चालवणाऱ्या बँकांना सहकारी Banking असे म्हणतात. Cooperative Banks ना-नफा, ना-तोटा तत्वावर चालतात, शहरातील स्वयंरोजगार करणारे लोक त्यांच्या लाक्ष्यित विभागात प्रामुख्याने लघु उद्योग, उद्योजक, उद्योग आणि समाविष्ट लोक असतात. शेती, हॅचरी यासारख्या सहकारी Banking सुद्धा भारतातील ग्रामीण भागांमध्ये सहभागी असलेल्या लोकांसहित हा सेवा पुरवितात.
पेमेंट्स बँका Payments Banks
पेमेंट्स बँक हा भारताच्या Banking कॉसमॉसमध्ये तुलनेने नवीन विभाग आहे आणि याची संकल्पना RBI ने मांडली होती. सध्या, Banking पेमेंट प्रति ग्राहक रुपये बँकामध्ये 1 लाखापर्यंत मर्यादित ठेव आहे. या बँका नेट Banking , मोबाईल Banking , ATM कार्ड्स आणि डेबिट कार्ड्स अशा विविध प्रकारच्या इतर सेवा देतात.
राष्ट्रीयकृत, खाजगी क्षेत्र, विदेशी बँका आणि भारतातील लघु वित्त बँका
बँकांच्या यापूर्वी पाहिल्या श्रेणींमध्ये मोडणाऱ्या पुढील वर्गीकरणामध्ये, काही बँकाचा विचार करूया.
राष्ट्रीयकृत बँका:
बँक ऑफ इंडिया, स्टेट बँक ऑफ इंडिया, इंडियन बँक, युनिअन बँक ऑफ इंडिया, इंडियन ओव्हरसीझ बँक, बँक ऑफ बरोडा, बँक ऑफ महाराष्ट्र, पंजाब नॅशनल बँक, कॅनरा बँक आणि पंजाब आणि सिंध बँक आणि UCO बँक, सेन्ट्रल बँक ऑफ इंडिया,
खाजगी क्षेत्रातील बँका:
बंधन बँक, अॅक्सिस बँक, करुर व्यास बँक, HDFC बँक, ICICI बँक, कर्नाटक बँक, जम्मू आणि काश्मीर बँक, इंडसइंड बँक, IDFC बँक, IDBI बँक, फेडरल बँक इत्यादी.
विदेशी बँका:
BNP परीबास, HSBC बँक, JP मॉर्गन चेस बँक NA, क्रेडीट अॅग्रीकॉल कॉर्पोरेट, कतार नॅशनल बँक (QPSC), बँक ऑफ अमेरिका, आणि इन्व्हेस्टस्टमेंट बँक, डॉइच बँक अशा अनेक.
लघु वित्त बँका:
कॅपिटल स्मॉल फायनान्स बँक लि.,उत्कर्ष स्मॉल फायनान्स बँक लि., इक्विटाज स्मॉल फायनान्स बँक लि., जना स्मॉल फायनान्स बँक लि., इत्यादी.
भारतातील बँकांनी पुरवलेल्या सुविधा Introduction to Banking in Marathi
Banking सुलभ करणे आणि बँकिंग अनुभव वाढवणे यासाठी Banking आपल्या ग्राहकांना विविध सुविधा पुरवितात. पाच गोष्टींचा सर्वात महत्वपूर्ण थोडक्यात आढावा घेऊ.
1. बँकर्स चेक Banker’s Cheque
बँक स्वतः देयकाच्या खात्यामधून बँकर्स चेक ही Banking Pay Order आहे जी आवश्यक रक्कम काढून त्यास जारी करतो. Banking मधून पैसे पाठवण्याच्या एका पद्धतीमध्ये ती आहे. ज्या व्यक्तीला Banking या सेवेसाठी किंवा कंपनीला Banking या सेवेसाठी पैसे द्यायचे आहेत आशा व्यक्तीच्या किंवा कंपनीच्या नावाने बँकर धनादेश जारी करतात. ग्राहक Banking या सेवेसाठी कमिशन देतात. ही सुविधा स्थानिक पेमेंट देण्यासाठी वापरली जाते.
2. NEFT (National Electronic Funds Transfer)
NEFT ही आधुनिक काळातील इलेक्ट्रॉनिक निधी हस्तांतरण पद्धत आहे ज्यामध्ये एका बँकेतून दुसऱ्या Banking ऑनलाईन पद्धतीने निधी हस्तांतरण करता येते. लोक NEFT कोणतीही किमान आणि कमाल निधी हस्तांतरण मर्यादा नसते. ज्यांची Banking खाती आहे असे लोक ही सुविधा वापरतात. तथापि, खाते नसलेल्या लोकांनाही याचा लाभ घेता येतो. NEFT-सक्षम शाखेत नंतरच्या प्रकरणात, एखादी व्यक्ती रोख जमा करते आणि NEFT मार्फत निधी हस्तांतरण करण्याची सूचना जारी करते.
3. बँक ड्राफ्ट Bank Draft
Banking ड्राफ्ट सुविधेचा वापर करून ग्राहक, केवळ खातेदार इतर ठिकाणी पैसे पाठवू शकतात. बँकेने केलेल्या विनंतीप्रमाणे खातेधारकांना तपशीलांसह विशिष्ट Bank Draft प्रोफार्मा भरणे आवश्यक आहे.
डेबिट केल्यावर Banking आपल्या खात्यात आवश्यक रकमेसह बँक ड्राफ्ट जारी करते. Bank Draft प्रोफार्मा ने पुढे ग्राहक ज्याला पैसे देणार आहे त्याला ड्राफ्ट पाठवतो. ड्राफ्ट प्राप्तकर्ता त्याचा ड्राफ्ट Banking जमा करतो आणि बँक निर्दिष्ट रक्कम त्याच्या खात्यात जमा करते. बँक ज्या शाखेला त्याबद्दल माहिती देते. शाखेत ड्राफ्ट देय असेल, Banking ड्राफ्ट ही खूप वेळकाढू प्रक्रिया आहे आणि त्यामध्ये मोठ्या प्रमाणावर शुल्क समाविष्ट असते.
4. कॅश-क्रेडीट Cash-credit
ज्या बँक ग्राहकाची सध्याची मालमत्ता, कॅश-क्रेडीट ही आणखी एक महत्वपूर्ण सुविधा आहे, स्थिर मालमत्ता इत्यादींनुसार ग्राहकाला कर्ज देते. मालमत्तेवर कर्ज देताना बँका, Banking र्सच्या बाजूने ती गहाण ठेवतात.
5. RTGS (Real Time Gross Settlement)
RTGS म्हणजे रिअल-टाइम आणि ग्रॉस बेसिसवर निधी हस्तांतरण. RTGS मध्ये व्यवहारासाठी प्रतीक्षा कालावधी नसतो. रिअल-टाइम आणि ग्रॉस बेसिसवर प्रक्रिया सुरू झाल्यानंतर RTGS लगेच प्रणालीवरून व्यवहार सुनिश्चित केला जातो. RTGS Total Settlement म्हणजे दुसरा कोणताही व्यवहार मधे न आणता किंवा घोळ न घालता, RTGS Total Settlement एकास एक या आधारावर हा व्यवहार ठरवणे होय. परंतु हे लक्षात घेतले पाहिजे की RTGS पेमेंट्स अंतिम आणि अपरिवर्तनीय आहेत आणि देशाच्या मध्यवर्ती Banking मार्फत केली जातात आणि देखरेख किंवा नियंत्रितही त्यामार्फत केली जातात.
ऑनलाईन बँकिंग म्हणजे काय? What is online banking?
ऑनलाईन Banking हा बँकिंगचा सर्वात नवीन प्रकार आहे. यात इलेक्ट्रॉनिक माध्यमाद्वारे Banking करणाऱ्या ग्राहकांचा समावेश आहे. ही वन क्लिक बँकिंग ही एक अशी सुविधा आहे ज्यामुळे ग्राहकांना डेस्कटॉप, लॅपटॉप, स्मार्टफोन, टॅबलेटवरून निधी हस्तांतरित करणे, बिले भरणे, Banking खाती उघडणे, खात्याचे स्टेटमेंट पाहणे, सेवेसाठी विनंती करणे, विविध उत्पादनांची माहिती घेणे, बँकेच्या ऑफरची माहिती घेणे, कर्जासाठी अर्ज करणे इत्यादी गोष्टी करणे शक्य होते.
ऑनलाईन Banking अंतर्गत असलेल्या काही सेवांमध्ये इलेक्ट्रॉनिक निधी हस्तांतरण (IMPS, RTGS, NEFT, इत्यादी.), ATMs, मोबाइल Banking , आणि बऱ्याच इतर सेवांचा समावेश आहे. बँकिंगचा हे सोयीस्कर स्वरूप आहे कारण यामुळे ATMs, मोबाइल Banking , 24/7 बँक खात्यात प्रवेश मिळतो, कधीही आणि कोठेही डिजिटल पेमेंट करता येते, व्यवहाराबद्दल त्वरित सूचना पाठवता येते आणि सतर्क करता येते, ATMs, मोबाइल Banking , रोख रक्कम बाळगणे आणि रोख व्यवहार करणे हे टाळण्यासाठी ग्राहकांना मदत होते.
Conclusaion
Introduction to Banking in Marathi, वित्त आणि वित्तीय तंत्रज्ञानाशी संबंधित बँक हा एक ज्याचा हेतू स्थानिक साक्षरतेच्या भाषांमध्ये अनेक मुलभूत आणि आधुनिक संकल्पना स्पष्ट करून Banking आर्थिक साक्षरता वाढवणे हा आहे. वाढती Introduction to Banking in Marathiआर्थिक साक्षरता एखाद्या विशिष्ठ समाजामधे फरक घडवू शकेल अशी आशा करायला काहीच हरकत नाही.
